આર્થિક સુધારા --- Economic reforms

💰💷💰💷💰💷💰💷💰💷💰💷
💸💸💸આર્થિક સુધારાઓ 💸💸💸
💰💰💰નરસિંહરાવ સરકારમાં 💰💰
🕯નાણાપ્રધાન ડો. મનમોહનસિંહ🕯
💰💷💰💷💰💷💰💷💰💷💰💷
✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)🙏

ભારતમાં શરૂ કરાયેલા આર્થિક સુધારાઓના અમલીકરણનાં લગભગ ૨૬ વર્ષ પૂરાં થયાં. આજથી ૨૬ વર્ષ પહેલાં નરસિંહરાવ સરકારમાં નવનિયુક્ત નાણાપ્રધાન ડો. મનમોહનસિંહે તેમનાં પ્રથમ અંદાજપત્રમાં ૨૪ જુલાઈ, ૧૯૯૧ના દિવસે ભારતમાં આર્થિક સુધારાના નવા યુગની શરૂઆત કરી હતી.

✅✅અર્થતંત્રમાં માળખાગત અને મૂળગામી પરિવર્તન લાવવાની પ્રક્રિયાનું નામ આર્થિક સુધારા છે. 
🔴ગુજરાતી ભાષાના બે શબ્દો 🔺‘સુધારા’ અને ‘સુધારણા’🔻 અર્થની બાબતમાં પરસ્પર ભ્રમ ઊભો કરે તેવા છે. 
👉♦️સુધારા એ સુધારણા કરતાં તદ્દન જુદી જ પ્રક્રિયા છે. 
👉સુધારણામાં ગુણાત્મક પ્રગતિશીલ પરિવર્તન છે, 
👉જ્યારે સુધારામાં આમૂલ માળખાગત રૂપાંતર છે.
♻️💠 ૧૯૫૧થી ૧૯૯૦ સુધીનાં ભારતીય અર્થતંત્રનાં માળખા તરફ દૃષ્ટિપાત કરવાથી આર્થિક સુધારાનો અર્થ તુરત જ સ્પષ્ટ થઈ જશે. 
💠૧૯૫૧થી જ પંડિત જવાહરલાલ નહેરુના વ્યક્તિગત આગ્રહને કારણે ભારતે સમાજવાદી ઢબની આર્થિક વ્યવસ્થા અપનાવી હતી. 
💠અર્થવ્યવસ્થાના સમાજવાદી ઢાંચામાં તમામ ચાવીરૂપ આર્થિક ગતિવિધિઓ સરકારનાં સીધાં નિયમન હેઠળ નિયંત્રિત બનાવી દેવામાં આવી હતી. 

💠ઉદ્યોગ ક્ષેત્રનો ચાવીરૂપ હિસ્સો જાહેર ક્ષેત્રના અંકુશમાં હતો. ખાનગી ક્ષેત્રની ભૂમિકા લગભગ ઉપેક્ષિત અને ર્મૂિછત હતી. ✅૧૯૯૧માં આ અવસ્થામાંથી સંપૂર્ણ પ્રતિગમન(‘યુ’ટર્ન) કરવામાં આવ્યું છે. 
💠નિયંત્રિત સમાજવાદી ઢાંચાની સાથે ઉદારીકરણ દ્વારા મુક્ત અર્થતંત્રનો ઢાંચો અસ્તિત્વમાં લાવવામાં આવ્યો છે. 
⭕️♦️⭕️👁‍🗨આર્થિક ઉદારીકરણ, ખાનગીકરણ અને વૈશ્વિકીકરણ-એલપીજી આ નવી વ્યવસ્થાના ત્રણ પાયા છે. ડો. મનમોહનસિંહ આ નવનિર્માણના શિલ્પી બન્યા છે. 
💠૨૦૧૭માંથી પાછા વળીને ૧૯૯૧નાં પ્રાંગણમાં પગ મૂકીને વિચાર કરીએ તો ખ્યાલ આવશે કે આ નવનિર્માણનો નિર્ણય અને ૪૦ વર્ષથી એકમાત્ર વિકલ્પ તરીકે ચાલી આવતી સમાજવાદી અર્થવ્યવસ્થામાંથી પ્રતિગમનનું પગલું કેટલું હિંમતભર્યું અને ગણતરીપૂર્વકનાં જોખમથી ભરેલું હતું, પરંતુ આ પ્રતિગમનની દિશા એવી હતી કે, એક વખત તેમાં ડગલું માંડયા પછી આગળ ને આગળ ધપતા રહેવા સિવાય બીજો કોઈ વિકલ્પ રહેતો નથી. 
✅૧૯૯૧ પછી સરકારો બદલાવા છતાં આર્થિક સુધારાઓ આગળ જ ધપતા રહ્યા છે તેનું આ જ કારણ છે.
✅આર્થિક સુધારાઓએ ભારતીય અર્થતંત્રને વિશ્વના નકશામાં ગૌરવવંતુ સ્થાન અપાવવામાં ખૂબ મૂલ્યવાન ભૂમિકા ભજવી છે. આર્થિક સુધારાના પ્રારંભ પહેલાં ભારતનું અર્થતંત્ર સંપૂર્ણ ખખડીને ખાડે ગયેલું હતું. 
✅દેશ લગભગ દેવાળિયો બની જવાને આરે આવી ઊભો હતો. 
✅૧૯૫૧થી ૧૯૯૧ દરમિયાન આર્થિક વિકાસનો સરેરાશ વૃદ્ધિદર માત્ર ૪.૩૪ ટકાનો જ હતો. તેમાં પણ ⭕️૧૯૮૦ સુધી તો તે કેવળ ૩.૫ ટકાનો જ હતો. 

👁‍🗨♻️✅૧૯૯૧માં દેશની વિદેશી હૂંડિયામણની પુરાંત માત્ર ૨૦ કરોડ ડોલરની હતી, જે માત્ર ૨૦ દિવસના જ વિદેશી વેપારની જરૂરિયાત માટે પર્યાપ્ત હતી. 
👁‍🗨દેશનાં નાણાકીય સાધનો ખૂટી ગયાં હતાં. પંચવર્ષીય યોજનાઓને ચાલુ રાખવા માટેનાં નાણાકીય સાધનો વિદેશી સહાય વિના પ્રાપ્ત કરવાનું અસંભવ બની ગયું હતું અને વિદેશોમાં આપણી કોઈ આબરૂ-શાખ રહી નહોતી. 
💠♻️અમેરિકા જેવા સમૃદ્ધ દેશો ભારતને માત્ર માગણ દેશ તરીકે જ નિહાળતા હતા. ✅અમેરિકાની વર્ચસ્વવાદી આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય સંસ્થાઓ આઈએમએફ અને વિશ્વબેંક ભારતને વખતોવખત અપમાનિતની અવસ્થામાં મૂકી દેતી હતી. 🎯✅નાણાકીય સહાય માટે વિશ્વબેંકે ભારત સમક્ષ અર્થતંત્રમાં સંપૂર્ણ માળખાગત પરિવર્તન કરીને આર્થિક ઉદારીકરણ અપનાવવાની શરત મૂકી. દેશ પાસે તે સિવાય બીજો કોઈ વિકલ્પ રહ્યો નહોતો. જાહેર ક્ષેત્ર તેની કામગીરીમાં સંપૂર્ણ રીતે નિષ્ફળ ગયું હતું.
👉આર્થિક સુધારાના અમલ પછી દેશનાં અર્થતંત્રમાં ચમત્કારિક ફેરફારો થયા છે. અર્થતંત્રની સંપૂર્ણ કાયાપલટ થઈ ગઈ છે. અર્થતંત્રનું આખું માળખું નિયંત્રિત સમાજવાદી માળખામાંથી ઉદાર મુક્ત અર્થતંત્રનું થઈ ગયું છે. અર્થતંત્રનું સમૂળગું નીતિપરિવર્તન થઈ ગયું છે. આર્થિક પ્રવૃત્તિઓ માટે પરવાના પદ્ધતિનો અંત આવ્યો છે, તે પછીથી ભારતીય અર્થતંત્રનો કાયાકલ્પ થઈ રહ્યો છે. 
✅આર્થિક વિકાસનો વૃદ્ધિદર ભૂતકાળના ૩.૫ ટકામાંથી વધીને ૭.૫ ટકા જેટલો થયો છે. 
✅વિદેશી હૂંડિયામણની પુરાંત ૧૯૯૦માં ૨૦ કરોડ ડોલરમાંથી વધીને માર્ચ, ૨૦૧૬માં ૩૬૦ કરોડ ડોલરની થઈ . ભારતીય અર્થતંત્રે તમામ ક્ષેત્રોમાં ઊંચાઈનાં શિખરો સર કર્યાં છે. 
✅માગણ દેશમાંથી ભારતની ગણના દિગ્ગજ દેશોમાં થવા લાગી છે. આંતરરાષ્ટ્રીય જગતમાં ભારતને વિશેષ માન-સન્માન મળતાં થયાં છે.
♦️પરંતુ આ બધાની સાથે આર્થિક સુધારાની કેટલીક ઉધાર બાજુઓને નજરઅંદાજ કરવા જેવી નથી. તેની જમા બાજુ કરતાં ઉધાર બાજુ વધારે ગંભીર છે. ⭕️ખાનગીકરણ અને ઉદારીકરણને કારણે મહાકાય બહુરાષ્ટ્રીય કંપનીઓના પ્રવેશને કારણે પ્રાપ્ત થયેલા વિકાસનો ઘણો મોટો ભાગ આ મહાકાય કંપનીઓની તિજોરીમાં જમા થઈ રહ્યો છે, 
⭕️પરિણામે દેશમાં આર્થિક અસમાનતા વિકરાળ બની છે. દેશમાં અમીરો હરણની ગતિએ વધતા જાય છે, પરંતુ ગરીબો ઘટતા નથી. 
✅બીજું, આર્થિક સુધારાઓ માત્ર આર્થિક બાબતો પૂરતા જ અત્યાર સુધી મર્યાદિત રહ્યા છે. તેનાં પૂરક પરિબળરૂપે સામાજિક સુધારાઓ, ખાસ કરીને આરોગ્ય અને શિક્ષણવિષયક સુધારાઓ લાવવાનું સાવ બાકી રહી ગયું છે. તેના વગર આર્થિક સુધારાઓ એકાંગી બની જાય છે.

✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)🙏

💸💵💸💵💸💵💸💵💸💵💸💵
ઉદારીકરણ : મજબૂરીથી મહત્ત્વાકાંક્ષા સુધીની સફર
💰💷💰💷💰💷💰💷💰💷💰💷
✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)

આ લેખની શરૂઆત કરતાં પહેલાં મને મારા 🙏ગુરુજી અશોકસિંહ પરમાર સાહેબ🙏 ની એક કહેવત યાદ આવે છે..જે અવારનવાર અમને કહેતા હતા...
""દેવું કરીને પણ ઘી પીવું""

કેમકે ૧૯૯૧મા ઉદારીકરણના કારણેજ બચતનો મહિમા ઘટ્યો અને દેવું કરીને ઘી પીવાના ગ્રાહકવાદને પ્રોત્સાહન મળ્યું.

ઉદારીકરણના છવ્વીસ વર્ષ પછી તેનાં સારાં અને માઠાં બન્ને પ્રકારનાં પરિણામ જોવા મળ્યાં છે.

♻️✅કોઈ પણ રાષ્ટ્ર કે રાજ્યના વિકાસ કે પતનનો આધાર તેના સામાજિક અને આર્થિક માળખા પર હોય છે. સામાન્ય રીતે અર્થતંત્રમાં જે પરિવર્તનો થાય છે તેના આધારે જ સામાજિક માળખું આકાર લે છે. ક્યારેક એવી સામાજિક ઘટનાઓ બને છે જે આ પ્રક્રિયાને કામચલાઉ રીતે સ્થગિત કરી દે છે, પણ થોડા સમયમાં આર્થિક ફેરફારોને અનુરૂપ સામાજિક ફેરફારોની ગાડી ફરી પાટે ચઢી જાય છે.

👁‍🗨તો ચાલો આજે જાણીયે ઉદારીકરણ વિશે..

💰૧૯૭૫માં ભારતે પહેલી વાર રાજકીય કટોકટીનો સામનો કર્યો, પરંતુ આર્થિક કટોકટી ત્યાર પહેલાં અને પછી પણ ચાલુ રહી. વેપારઉદ્યોગ પર આકરા અંકુશ મૂકવામાં, લાયસન્સ-પરમિટો રાખવામાં જાણે સઘળો સમાજવાદ સમાઇ ગયો. ધંધા-ધંધાદારીઓ-સંપત્તિ પર દાબને ગરીબકલ્યાણ ગણી લેવામાં આવ્યો. બાબુશાહી-ગેરવહીવટ-ભ્રષ્ટાચાર જેવાં અનેક અનિષ્ટો ગરીબોના ઉદ્ધારના નામે ચલાવવામાં આવ્યાં.💡🔦 રુગ્ણ અર્થનીતિનાં પરિણામોમાં આંતરરાષ્ટ્રિય પરિબળોનો ઉમેરો થયો. એટલે ૧૯૯૧માં ભારતના ડૉલર-ભંડોળનું તળીયું દેખાઇ ગયું. 
💰જાન્યુઆરી,
૧૯૯૧માં આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાં ભંડોળ (IMF) પાસેથી મેળવેલી ૧.૮ અબજ ડૉલરની લોન પણ જોતજોતામાં સફાચટ થઇ ગઇ. આવું ને આવું ચાલે તો બહુ ઝડપથી ભારતને આંતરરાષ્ટ્રીય ચૂકવણાંના વાયદા પૂરા ન કરી શકાય એવી ડીફૉલ્ટની સ્થિતિમાં મુકાવું પડે.

💳💳એવી સ્થિતિમાં, રાજીવ ગાંધીના મૃત્યુ પછી થયેલી ચૂંટણીના અંતે, જૂન ૧૯૯૧માં કૉગ્રેસી નરસિંહરાવ વડાપ્રધાન બન્યા. તેમણે રીઝર્વ બૅન્કના ભૂતપૂર્વ ગવર્નર અને અર્થશાસ્ત્રી ડૉ.મનમોહન સિંઘને નાણાંપ્રધાન બનાવ્યા અને તેમની મદદથી દેશને આર્થિક અરાજકતાની ખાઇમાંથી બહાર કાઢવાનું નક્કી કર્યું. એ માટેના ઘણાંખરાં ટૅકનિકલ પગલાં ડૉ.સિંઘે લેવાનાં હતાં,
પણ તેને મજબૂત રાજકીય આધાર વડાપ્રધાન રાવે આપવાનો હતો. આ કામ તેમણે બખૂબી કર્યું. 
🛡🛡સૌથી પહેલાં તો, ચાર દિવસમાં લાગલગાટ બે વાર રૂપિયાનું અવમૂલ્યન કરવામાં આવ્યું. 
💡વાણિજ્ય મંત્રી ચિદમ્બરમે નિકાસકર્તાઓને સબસીડી (રોકડ ફાયદો) આપતી ‘કૅશ કૉમ્પેન્સેટરી સ્કીમ’ બંધ કરી દીધી. વિદેશનાં બજારોમાં ભારતીય નિકાસકારોએ હવે પોતાના જોરે માલ વેચવાનો હતો. અલબત્ત, રૂપિયાના અવમૂલ્યનને કારણે તેમને ફાયદો પણ થવાનો હતો. સામે પક્ષે આયાત મોંઘી પડવાની હતી.

🔦💡વિદેશી હુંડિયામણ ખેંચી જતી આયાત પર અંકુશ જરૂરી હતો. તેથી રાવની ટીમે લીધેલાં નવાં પગલાંમાં પહેલી વાર આયાત-નિકાસને જોડવામાં આવ્યાં. 👁‍🗨👁‍🗨૧૦૦ રૂપિયાની વસ્તુની નિકાસ કરે, તેને ૩૦ રૂપિયાની આયાત કરવાનું લાયસન્સ મળે, એવી યોજના કરવામાં આવી. નિકાસકર્તાને ધારો કે આયાત કરવાની જરૂર ન પડે, તો તે પોતાને મળેલું ચોક્કસ કિંમતની આયાત કરવાનું લાયસન્સ બજારમાં વેચી શકે, એવી પણ જોગવાઇ રાખવામાં આવી. આશય એ જ હતો કે અનિવાર્ય ન હોય ત્યાં સુધી આયાત ટાળવામાં આવે અને નિકાસને પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે, જેથી ભારત પાસે ધીમે ધીમે ડૉલરનું ભંડોળ ઊભું થાય.

🙏👁‍🗨વિદેશી હુંડિયામણ મેળવવાનો બીજો રસ્તો હતો : વિદેશી મૂડીરોકાણ આકર્ષવું. 
✅✅કટોકટી પછી જનતા પક્ષની સરકારના રાજમાં એવો નિયમ કરવામાં આવ્યો કે વિદેશી કંપની ભારતની કોઇ કંપનીમાં ૪૦ ટકાથી વધારે મૂડીરોકાણ કરી શકે નહીં. 
💠👉કોકા-કોલા અને આઇબીએમ જેવી ૧૦૦ ટકા વિદેશી મૂડી ધરાવતી કંપનીઓને ભારતમાંથી ઉચાળા ભરવાનું કહી દેવામાં આવ્યું.
🎯👉‘સ્વદેશી’ની લાગણી આવકાર્ય હતી ને
‘કોકા-કોલા’ના જવાથી દેશને કશું નુકસાન ન હતું, પણ વિદેશી મૂડીરોકાણનો પ્રવાહ બંધ થઇ ગયો, એ બેશક અર્થતંત્ર માટે હાનિકારક હતું. કેમ કે,
💠ક્રુડ ઑઇલ જેવી કેટલીક મહત્ત્વની અને મોંઘી ચીજોની આયાત વિના ચાલે એમ ન હતું.

☑️👁‍🗨આ ભીંસને કારણે ઉદારીકરણની દિશામાં હિલચાલ એકાદ દાયકાથી શરૂ થઇ ચૂકી હતી. 
♦️૧૯૮૪માં ઇન્દિરા ગાંધીની હત્યા પછી સત્તા પર આવેલા રાજીવ ગાંધીએ 💠૧૯૮૫માં પહેલી વાર ૨૫ ઉદ્યોગોને લાયસન્સમાંથી મુક્તિ આપી. 
👉૧૯૮૭માં ભારતીય કંપનીઓને વિદેશમાં (ભાગીદારીમાં) ધંધો કરવા માટેના અંકુશોમાં છૂટછાટ આપવામાં આવી. 
👉રાજીવની સમજના પ્રશ્નો હોવા છતાં,
તેમનો ઝુકાવ નેહરુશાઇ સમાજવાદ કે ઇન્દિરા ગાંધીના ‘ગરીબી હટાવો’ને બદલે આધુનિકતા તરફ વધારે હતો.

👉✅પરંતુ નેતાઓને પક્ષીય રાજકારણ-રાજકીય કાવાદાવા અને રાષ્ટ્રહિતનાં લાંબા ગાળાનાં પગલાંમાંથી પ્રાથમિકતા આપવાની થાય ત્યારે રાજકારણ જ મેદાન મારી જાય છે. 
💠👉રાજીવ ગાંધી થોડા સમય પછી બૉફર્સ વિવાદમાં સપડાયા અને પછીની ચૂંટણી હાર્યા. તેમનાપછીના વડાપ્રધાન 🔰🔰વી.પી.સિંઘની સરકારે ૧૯૯૦ના વર્ષમાં લોકસભામાં એક વિગતવાર દસ્તાવેજ રજૂ કર્યો. તેમાં દેશના ખાડે ગયેલા અર્થતંત્રને બહાર કાઢવા માટે કેટલાક પાયાના ઉપાય સૂચવાયા હતા. 

📌તેમાં વિદેશી મૂડીરોકાણમાં છૂટછાટથી માંડીને બાબુશાહીમાં કાપ મૂકવાનાં સૂચનો હતાં. 
📌પરંતુ રાજકીય રીતે અસ્થિર એવી એ મોરચા સરકાર મુદત પહેલાં એ તૂટી પડી. ત્યાર પછી કૉંગ્રેસના ટેકાથી વડાપ્રધાન બનેલા ચંદ્રશેખરના શાસનકાળમાં સોનું વેચીને ડૉલર ઊભા કરવા પડ્યા.
🔑✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)🙏

👁‍🗨👁‍🗨આખરે ચૂંટણી પછી, જૂન ૧૯૯૧માં નરસિંહરાવ વડાપ્રધાન બન્યા ત્યારે આર્થિક સુધારા અનિવાર્યતા બનીને માથે તોળાતા હતા. એ કડવી દવા રાજકીય વિરોધ વેઠીને પણ અસરકારક રીતે પાવાનું અત્યંત જરૂરી હતું. 
♻️દેશ માટે સુખદ બાબત એ હતી કે કૃતનિશ્ચય વડાપ્રધાન નરસિંહરાવ પાસે ✅નાણાંમંત્રી મનમોહન સિંઘ, 
✅વાણિજ્યમંત્રી પી.ચિદમ્બરમ્, 
♻️રિઝર્વ બૅન્કના ગવર્નર એસ.વેંકિટરામનન 
જેવા સક્ષમ સાથીદારો હતા અને એ તેમનો શ્રેષ્ઠ ઉપયોગ કરી શક્યા.

🎯👉ડાબેરી વિચારકોથી માંડીને સંઘ પરિવારબ્રાન્ડ
‘સ્વદેશી’ની વાત કરનારા (ગુરુમૂર્તિ જેવા) લોકોએ ઉદારીકરણનો જોરશોરથી વિરોધ કર્યો. આંતરરાષ્ટ્રિય નાણાં ભંડોળના દબાણમાં આવીને આ નીતિ અપનાવવામાં આવી છે, એવા આરોપ પણ થયા. પરંતુ એ નીતિ સમયની માગ હતી અને એમ કહેવામાં ઝાઝી અતિશયોક્તિ નથી કે ઓછામાં ઓછા એકાદ દાયકાથી તે યોગ્ય અમલકર્તાની રાહ જોતી હતી.

💠✅ છવ્વીસ વર્ષ પછી તેનાં સારાં અને માઠાં બન્ને પ્રકારનાં પરિણામ જોવા મળ્યાં છે. 
👁‍🗨ભારત આર્થિક મહાસત્તા બને કે ન બને, પણ હવે તેનું વિદેશી હુંડિયામણનું ભંડોળ એટલું સમૃદ્ધ છે કે ડીફૉલ્ટની શક્યતા સપનામાં પણ ન આવે. 
👁‍🗨દેશનું અર્થતંત્ર અમેરિકાની આકરી મંદીને પણ ખમી શક્યું છે. 
👁‍🗨ઉદારીકરણ જેવી સર્વગ્રાહી અને સર્વસ્પર્શી નીતિનાં માઠાં પરિણામ પણ હોય જ. 
👁‍🗨તેનાથી બચતનો મહિમા ઘટ્યો અને દેવું કરીને ઘી પીવાના ગ્રાહકવાદને પ્રોત્સાહન મળ્યું. 
👁‍🗨પરંતુ વધેલી આર્થિક અસમાનતાથી માંડીને મુઠ્ઠીભર માલેતુજારોને ફાયદો કરાવી આપતાં પગલાંનો સઘળો દોષ ઉદારીકરણના માથે થોપી શકાય એમ નથી. નેહરુશાઇ સમાજવાદની જેમ ઉદારીકરણ પણ,
રાજકીય ઇચ્છાશક્તિના અભાવે તેની આદર્શ અને અપેક્ષિત સ્થિતિએ પહોંચવાને બદલે અધકચરી અવસ્થામાં છે. 
👁‍🗨સમાજવાદના જૂના મૉડેલમાં ગરીબોના નામે ગરીબોની ઉપેક્ષા થતી હતી,
👁‍🗨જ્યારે ઉદારીકરણની શરૂઆત પછી સરકારે મુક્ત બજારના નામે નાગરિકો પ્રત્યેની પોતાની ઘણી જવાબદારીઓમાંથી હાથ ધોઇ નાખ્યા છે. 
👁‍🗨સમાજવાદ હોય કે ઉદારીકરણ, લોકકલ્યાણનો છેવટનો આધાર કોઇ મૉડેલ કે થિયરી પર નહીં, તેનો અમલ કરનારની દાનત અને આવડત પર આધારિત હોય છે.🙏🙏🙏🙏

✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)🙏

💠💠💠💠💠💠💠💠💠💠
ભારતીય અર્થતંત્ર અને આયોજન 
💠💠💠💠💠💠💠💠💠💠
✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)🙏

👁‍🗨 નવી અપડેટમા કયાંક ભૂલચૂક હોય તો ધ્યાન દોરવુ

૧ ભારત આઝાદ થયો ત્યારે ભારતીય અર્થવ્યવસ્થા કેવી હતી?
- પછાત

૨ ભારતમાં પંચવર્ષીય યોજનાનો પ્રારંભ ક્યારથી થયો?
- ૧૯૫૧

૩ ભારતની નવી આર્થીક નીતિ ક્યારે ઘડાઈ?
- ૧૯૯૧

૪ નવી આર્થિક નીતિના સૂત્રો કયા કયા હતા?
- ઉદારીકરણ, ખાનગીકરણ અને વૈશ્વિકીકરણ

૫ ડૉ આમર્ત્યસેનના માટે ગરીબ એટલે કોણ?
- એકાદ વ્યક્તિ તેણે જતન કરેલા મૂલ્યો અનુસાર જીવી ના શકે એટલે ગરીબ

૬ વિશ્વની કેટલી વસ્તી ગરીબી રેખા નીચે જીવે છે?
- ૩૫%

૭ ભારતમાં કેટલા લોકો નિરપેક્ષ ગરીબ જીવે છે?
- ૪૬%

૮ ગરીબીનું વર્ગીકરણ કેટલા જૂથમાં કરવામાં આવે છે?
- ત્રણ

૯ ભારતના કેટલા લોકો ભયાનક ગરીબીમાં જીવે છે?
- ૧૦ કરોડ

૧૦ કોને નિકટનો સંબંધ છે?
- ગરીબી અને સામાજિક વિષમતા
✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)🙏

૧૧ ૨૦૧૨ના વાર્ષિક અહેવાલ અનુસાર ભારતમાં ગ્રામીણ ગરીબીનું પ્રમાણ કેટલું છે?
- ૨૫.૭%
૧૨ દેશની વસ્તીમાં દર વર્ષે સરેરાશ કેટલા ટકાનો વધારો છે?
- ૨.૨%
૧૩ ભારતમાં કેટલા પ્રકારની બેકારી છે?
- બે

૧૪ સમાજમાં કેટલા વર્ગ સર્જાય છે?
- બે

૧૫ ભારતમાં આજે કેટલા ટકા પુરુષો નિરક્ષર છે?
- ૨૫%
✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)

૧૬ ગ્રામ્ય યુવકોને સ્વરોજગાર માટે તાલીમ કાર્યક્રમ ક્યારે શરુ કરવામાં આવ્યો?
- ૧૯૭૯

૧૭ સ્વર્ણજયંતી ગ્રામ સ્વરોજગાર યોજના ક્યારે શરુ કરવામાં આવી?
- ૧૯૯૯
૧૮ પ્રધાનમંત્રી ગ્રામોદય યોજના ક્યારે શરુ થયો?
- ૨૦૦૦ - ૨૦૦૧
૧૯ સામાજિક સહાયનો રાષ્ટ્રીય કાર્યક્રમની શરૂઆત ક્યારે કરી?
- ૧૫ ઓગસ્ટ

૨૦ ગંગા કલ્યાણ યોજના ક્યારથી શરુ થઇ?
- ૧૯૯૭

૨૧ ગરીબીની સમસ્યાનું મુખ્ય કારણ છે?
- વસ્તી વધારો

૨૨ ૨૦૧૦માં બેકારીનો દર કેટલો હતો?
- ૬.૬%

૨૩ ખેતની મોસમ ક્યાંથી કયા સુધી હોય છે?
- વાવણીથી લણણી

૨૪ પ્રચ્છન્ન કે છૂપી બેકારી એટલે શું?
- સીમાંત ઉત્પાદકતા શૂન્ય હોવી તે

૨૫ શહેરી બેરોજગારીની સમસ્યા કેટલા પ્રકારની જોવા મળે છે?
- બે

૨૬ સમાજની કેટલીક વ્યક્તિ કોઈપણ કારણોસર પોતાની ઈચ્છાએ રોજગાર વગર રહેવું પસંદ કરે છે? - ઐચ્છિક બેરોજગારી

૨૭ ગંભીર સ્વરૂપની બેરોજગારીને શું કહે છે?
- લાંબા સમયગાળાની બેરોજગારી

૨૮ વ્યક્તિની ગતિશીલતાના અભાવને કારણે સર્જાનારી બેરોજગારીને શું કહે છે?
- ઘર્ષણાત્મક બેરોજગારી

૨૯ ચક્રાકાર બેરોજગારી શાને કારણે સર્જાય છે?
- તેજી મંદીને કારણે

✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)
૩૦ કામચલાઉ બેરોજગારી કયા ક્ષેત્રે જોવા મળે છે?
- ખેતીક્ષેત્રે

✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)🙏
૩૧ તાંત્રિક બેરોજગારીને બીજા કયા નામે ઓળખાય છે?
- સંરચનાત્મક

૩૨ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો સૌથી વધુ વપરાશ કયા રાજ્યોમાં થાય છે?
- પંજાબ અને ગુજરાત

૩૩ આયોજન શબ્દના કેટલા અર્થ કરી શકાય?
- બે

૩૪ રોકાણ સબસીડી યોજના ક્યારથી અમલમાં મૂકી?
- ૧૯૭૦

૩૫ ઇંગ્લેન્ડ અને અમેરિકામાં કેવી અર્થવ્યવસ્થા છે?
- મુક્ત મૂડીવાદી

૩૬ ટૂંકાગાળાનું આયોજન કેટલા વર્ષનું હોય છે?
- એકથી ત્રણ વર્ષનું

૩૭ રચનાત્મક આયોજન કયા દેશમાં કરવામાં આવ્યો?
- રશિયા

૩૮ અર્થનો શો અર્થ થાય?
- ઉદેશ્ય

૩૯ અર્થશાસ્ત્ર એટલે શું?
- આર્થિક પ્રવૃતિઓનું અભ્યાસ કરતુ શાસ્ત્ર

૪૦ અર્થવ્યવસ્થાના કેટલા ક્ષેત્રો છે?
- બે
✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)

૪૧ અર્થશાસ્ત્ર વાસ્તવિક રીતે શું છે?
- નીતિશાસ્ત્ર

૪૨ હાલ ભારતમાં કઈ અર્થવ્યવસ્થા અમલમાં છે?
- મિશ્ર અર્થતંત્ર

૪૩ કુલ ઘરેલું પેદાશમાં ભારતનું સ્થાન કેટલામું છે?
- ત્રીજું

૪૪ આર્થિક સુધારો ક્યારે લાગુ પડ્યો?
- ૧૯૯૧

૪૫ સમાજવાદી અર્થવ્યવસ્થાનો ખ્યાલ કોણે રજૂ કર્યો?
- કાર્લ માર્કસ

૪૬ ભારતીય અર્થવ્યવસ્થાનો ઇતિહાસ કયા નામે ઓળખાય છે?
- ભારતીય આયોજન પંચનો ઇતિહાસ

૪૭ આયોજનના અંગો કેટલા છે?
- આઠ
૪૮ લાંબાગાળાનું આયોજન કેટલા સમયનું હોય છે?
- ૧૦, ૧૫ કે ૨૦ વર્ષનું

૪૯ સામ્યવાદી આયોજન સાધનો કોની માલિકીના હોય છે?
- રાજ્યની
✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)
૫૦ નીતિ આયોગની સ્થાપના ક્યારે થઇ?
- 

૫૧ આયોજન પંચના હાલના અધ્યક્ષ કોણ છે?
- નરેન્દ્ર મોદી

૫૨ હાલના ઉપાધ્યક્ષ કોણ છે?
- 
૫૩ પ્રથમ પંચવર્ષીય યોજના ક્યારથી અમલમાં આવી?
- ૧૯૫૧

૫૪ પ્રથમ પંચવર્ષીય યોજના કઈ યોજના આધારિત હતી?
- હેરોડ ડોમર

૫૫ કઈ યોજનામાં કામના બદલામાં અનાજ કાર્યક્રમની શરૂઆત થઇ?
- પાંચમી

૫૬ કઈ યોજના દરમિયાન ૬ બેંકોનું રાષ્ટ્રીયકરણ થયું?
- છઠ્ઠી

૫૭ સ્પીડ પોસ્ટ વ્યવસ્થાની શરૂઆત ક્યારે થઇ?
- ૧૯૮૬

૫૮ સેબીની રચના ક્યારે થઇ?
- ૧૯૮૮

૫૯ નીતિ આયોગની સ્થાપના કયારે થઇ?
- ૧ જાન્યુઆરી ૨૦૧૫

૬૦ નીતિ આયોગના પ્રથમ ઉપાધ્યક્ષ કોણ હતા?
- અરવિંદ પનગઢિયા

૬૧ નીતિ આયોગના હાલના અધ્યક્ષ કોણ છે?
- નરેન્દ્ર મોદી

૬૨ નીતિ આયોગના હાલના ઉપાધ્યક્ષ કોણ છે?
- 

૬૩ નીતિ આયોગના હાલના સીઈઓ કોણ છે?
- 

૬૪ ભારતની આશરે કેટલી વસ્તી યુવાનોની છે?
- ૬૫%

૬૫ હાલ કેટલામી પંચવર્ષીય યોજના ચાલુ છે?
- 

૬૬ ૨૦ સૂત્રી કાર્યક્રમની શરૂઆત ક્યારે થઇ?

- ૧૯૭૫ જુલાઈમાં

૬૭ સરકારના થિંક ટેંક તરીકે કોણ કામ કરે છે?
- નીતિ આયોગ

૬૮ કેન્દ્રસ્તરીય આયોજનના કેટલા ભાગ પડે છે?
- ત્રણ

૬૯ જિલ્લા સ્તરીય આયોજન માટે શેની રચના કરવામાં આવી છે?
- જિલ્લા આયોજન બોર્ડ

૭૦ સ્થાનિક સ્તરીય આયોજન કેટલા પ્રકારે વિકસ્યું છે?
- ત્રણ સ્તરે

✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)
૭૧ આર્થિક સુધારા ક્યારથી અમલમાં આવ્યા?
- ૧૯૯૧

૭૨ ભારત સરકારે કોની પાસેથી ઋણ પ્રાપ્ત કર્યું?
- વિશ્વબેંક પાસેથી

૭૩ ન્ઁય્ સુધારા શું છે?
- ઉદારીકરણ, ખાનગીકરણ અને વૈશ્વિકીકરણ

૭૪ ફેરા કાયદાની જગ્યાએ કયો કાયદો અસ્તિત્વમાં આવ્યો?
- ફેમા કાયદો

૭૫ ફેમાનું પૂરું નામ જણાવો.
- ફોરેન એક્ષચેન્જ મેનેજમેન્ટ એક્ટ
✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)

૭૬ ઔધોગિક માલિકીનું જાહેર ક્ષેત્રમાંથી ખાનગી ક્ષેત્રે હસ્તાંતરણને શું કહે છે?
- ખાનગીકરણ
૭૭ ખાનગીકરણ કેટલી રીતે કરવામાં આવ્યું છે?
- ત્રણ રીતે
૭૮ ર્મ્ંર્ં્ એટલે શું?
- બનાવો, સંચાલન કરો, માલિકી અને હસ્તાંતરણ
૭૯ પીપીપી એટલે શું?
- પબ્લિક પ્રાઈવેટ પાર્ટનરશિપ
૮૦ ર્ ્રી મ્િૈહા ટ્ઠહઙ્ઘ મ્ટ્ઠષ્ઠાઃ ૈંહઙ્ઘૈટ્ઠ’જ
૧૯૯૧ જીર્ંિઅ પુસ્તક કોણે લખ્યું?
- જયરામ રમેશે

૮૧ ગઈ સાલ આર્થીકી સુધારાને કેટલા વર્ષ પૂર્ણ થયા?
- ૨૫ વર્ષ

૮૨ પ્રથમ પેઢીના સુધારાનો સમયગાળો જણાવો.
- ૧૯૯૧ થી ૨૦૦૦

૮૩ કઈ સરકારે અર્થવ્યવસ્થા માટે મહત્વનું કદમ ઉઠાવ્યું?

- આયોજન પંચ બરખાસ્ત કરવાનું
૮૪ વર્ષ ૨૦૧૬માં ભારતનો સૂચકાંક કેટલો હતો?
- ૧૩૦
✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)
૮૫ બ્રાન્ડ ઇન્ડિયા શાના દ્વારા પ્રખ્યાત થઇ રહી છે?

- પ્રધાનમંત્રીની વિદેશયાત્રાઓથી
૮૬ કઈ યોજના દ્વારા વિશ્વના અન્ય દેશો ભારતના વિકાસમાં ભાગીદાર બન્યા છે?
- મેક ઇન ઇન્ડિયા

૮૭ ઈડ્ઢમ્ રિપોર્ટ કોણ રજૂ કરે છે?
- વિશ્વબેંક

૮૮ ઈડ્ઢમ્ રિપોર્ટ દર કેટલા વર્ષે રજૂ કરવામાં આવે છે?
- દર વર્ષે
૮૯ ઈડ્ઢમ્ રિપોર્ટ અનુસાર ભારતનું સ્થાન કેટલામું છે?
- ૧૩૦મું
૯૦ ઈડ્ઢમ્ રિપોર્ટ અનુસાર વિશ્વમાં પ્રથમ સ્થાને કોણ છે?
- ન્યુઝીલેન્ડ
૯૧ ઈડ્ઢમ્ નું પૂરું નામ જણાવો.
- ઇઝ ઓફ ડૂઇંગ બિઝનેસ રિપોર્ટ
૯૨ ઈડ્ઢમ્ રિપોર્ટ અનુસાર ભારતમાં કયુ રાજ્ય પ્રથમ સ્થાને છે?
- તેલંગાણા
૯૩ ઈડ્ઢમ્ રિપોર્ટ અનુસાર ભારતનું ટોચનું શહેર કયુ છે?
- લુધિયાણા
૯૪ ઈડ્ઢમ્ રિપોર્ટ અનુસાર ભારતના ટોચના પાંચ શહેરોમાં ગુજરાતનું કયુ શહેર છે?
- અમદાવાદ
૯૫ કોઈ પણ દેશનો આર્થિક વિકાસ માપવાનો માપદંડ શું છે?
- દેશની રાષ્ટ્રીય આવક
૯૬ રાષ્ટ્રીય આવકની ગણતરી કોણ કરે છે?
- સેન્ટ્રલ સ્ટેટીસ્ટીકલ ઓર્ગેનાઈઝેશન
૯૭ જીડીપી એટલે શું?
- ગ્રોસ ડોમેસ્ટિક પ્રોડક્ટ
૯૮ એનડીપી એટલે શું?
- નેટ ડોમેસ્ટિક પ્રોડક્ટ
૯૯ ઉત્પાદનના કેટલા પ્રકાર છે?
- ચાર

૧૦૦ જીએનપીનું પૂરું નામ જણાવો.
- ગ્રોસ નેશનલ પ્રોડક્ટ્સ
✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)
૧૦૧ દ્ગહ્લૈંછનું પૂરું નામ જાણવો.
- નેટ ફેકટર ઇન્કમ ફ્રોમ અબ્રોડ
૧૦૨ મોટી આર્થિક ઉથલપાથલ ન થઇ હોય તેવા વર્ષને શું કહે છે?
- આધાર વર્ષ
૧૦૩ ય્ફછનું પૂરું નામ જણાવો.
- ગ્રોસ વેલ્યુ એડેડ
૧૦૪ ઉત્પાદનના પ્રતિ એકમ દીઠ લાગતા કારણે શું કહે છે?
- પ્રોડક્શન ટેક્ષ
૧૦૫ ઉત્પાદનના પ્રતિ એકમ દીઠ પ્રાપ્ત થતી સરકારી રાહતને શું કહે છે?
- સબસીડી
૧૦૬ આર્થિક વૃદ્ધિ દર એટલે શું?
- જીડીપીમાં પાછલા વર્ષની સરખામણીમાં થયેલ ફેરફારનો દર
૧૦૭ હાલનો આર્થિક વૃદ્ધિ દર કેટલો છે?
- ૭%
૧૦૮ દેશની કુલ રાષ્ટ્રીય આવકને દેશની વસ્તી વડે ભાગતા કઈ આવક પ્રાપ્ત થાય છે?
- માથાદીઠ આવક

૧૦૯ ભારતની માથાદીઠ આવક કેટલી છે?
- ૫૬૩૦ ડોલર

૧૧૦ નાગરિકોને ખરેખર પ્રાપ્ત થતી આવકને શું કહે છે?
- વ્યક્તિગત આવક

૧૧૧ કેન્દ્રીય આંકડાકીય સંગઠનની મુખ્યાલય કયા આવેલું છે?
- દિલ્હી

૧૧૨ દ્ગજીર્જીંનું મૂળ નામ જણાવો.
- નેશનલ સેમ્પલ સર્વે ઓર્ગેનાઈઝેશન
૧૧૩ દ્ગજીર્જીંની સ્થાપના કયારે થઇ?
- ૧૯૫૦

૧૧૪ આર્થિક પ્રવૃતિઓને કેટલા ભાગમાં વહેચવામાં આવે છે?
- ત્રણ ભાગ

૧૧૫ વિશ્વની દરેક અર્થવ્યવસ્થા સૌપ્રથમ કેવી હોય છે?
- કૃષિપ્રધાન

૧૧૬ અર્થવ્યવસ્થાની કરોડરજ્જુ કોણ ગણાય છે?
- કૃષિક્ષેત્રે

૧૧૭ ભારતીય અર્થવ્યવસ્થાનું સૌથી મોટું અસંગઠિત ક્ષેત્ર કયું છે?
- કૃષિક્ષેત્ર

૧૧૮ જીડીપીમાં કૃષિનો કેટલો ફાળો છે?
- ૧૫%

૧૧૯ ભારતીય ખેતી કેવી ખેતી છે?
- આકાશી ખેતી

૧૨૦ જમીનની માલિકીના આધારે ખેડૂતોના કેટલા પ્રકાર પડે છે?
- પાંચ

✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)

Yuvirajsinh Jadeja:
👁‍🗨👁‍🗨૧૯૯૧માં જ્યારે વડા પ્રધાન તરીકે નરસિંહ રાવ હતા તે વખતે નાણાપ્રઘાન તરીકે ડૉ. મનમોહન સિંહ હતા. તેમના દ્વારા આર્થિક ઉદારીકરણની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ હતી. ભારત પાસે વિદેશી મુદ્રા ખલાસ હતા. માત્ર ચાર અઠવાડિયા સુધી વિદેશી મુદ્રામાં પેમેન્ટ થઈ શકે તેટલી જ રકમ બચી હતી. તે પૂર્વે ત્રણ વર્ષ રાજકીય અસ્થિરતાના હતા. તેમાં કોઈ મહત્ત્વના નિર્ણય લેવાયા નહોતા. આર્થિક હાલત ડામાડોળ હતી.

👁‍🗨👁‍🗨👁‍🗨આવે વખતે અર્થતંત્રને ફરીથી ધબકતું બનાવવા ઉદારીકરણ અપનાવવા નિર્ણય થયો હતો, પરંતુ કોણે આવો નિર્ણય કર્યો હતો? કોણે માર્ગદર્શન આપ્યું? ઉદારીકરણ માટે કોઈએ માગણી કરી હતી? આ તમામ પ્રશ્ર્નો અનુત્તર રહે છે, પરંતુ એક પછી એક નિર્ણય લેવાયા અને ઉદારીકરણની દિશામાં આગળ કાર્ય થવા લાગ્યું.

✅✅ઉદારીકરણ પાછળના આશય બે હતા. 
♻️(૧) ભારતના વેપાર-ઉદ્યોગને સરકારી નિયંત્રણો ઓછા કરાવીને સ્પર્ધાત્મક બનાવવા.

♻️(૨) ભારતનો માલસામાન અને સર્વિસ ઈન્ડસ્ટ્રીઝને આંતરરાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે ગુણવત્તા અને કિંમતની દૃષ્ટિએ સ્પર્ધાત્મક રીતે ટકી શકે તેમ કરવું.

આર્થિક ઉદારીકરની નીતિ એટલે ખાનગી ક્ષેત્ર પરના અંકુશો અને નિયંત્રણોનો ક્રમશઃ ઘટાડો કરી, દેશના આર્થિક વિકાસને પ્રોત્સાહિત કરે એવી વ્યવસ્થા.

: ભારતમાં આર્થિક ઉદારીકડણની નીતિ અમલમાં આવતાં નીચે મૂજબ લાભ થયા છે:

ઉદારીકરણને લીધે ખાનગી ક્ષેત્રને મુક્ત વિકાસની તકો પ્રાપ્ત થઈ, જેથી દેશના ઉત્પાદનવૃદ્ધિના દરમાં વધારો થયો છે.
વિદેશ વ્યાપરમાં વધારો થવાથી દેશમાં વિદેશી હુંડિયામણની અનામતોના પ્રમાણમાં વધારો થયો છે.

દેશની આંતરમાળખાકીય સગવડોમાં વધારો થયો છે.

આંતરરાષ્ટ્રીય બજારો સાથે સ્પર્ધા કરવાની ભારતના ઉદ્યોગોની ક્ષમતા વધી છે.

ભારતમાં વિદેશી મૂડીરોકાણ વધ્યું છે.

✍યુવરાજસિંહ જાડેજા (ગોંડલ)🙏